Het referentiebudget dat minimaal noodzakelijk is om volwaardig aan de samenleving te kunnen deelnemen werd ontwikkeld voor typegezinnen die in relatief gunstige leefomstandigheden leven, Namelijk wonen in een kwaliteitsvolle woning, in een omgeving die goed bereikbaar is met het openbaar vervoer. Alle gezinsleden zijn gezond zijn en hebben voldoende kennis en vaardigheden om het gezinsbudget economisch te kunnen beheren. Zodra een gezin schulden afbetaalt, te weinig financiële vaardigheden heeft (bv. ondoordachte aankopen doet) of onverwachte uitgaven moet maken (bij langdurige gezondheidsproblemen) schiet het referentiebudget tekort om volwaardig aan de samenleving te kunnen deelnemen.

Onderzoek toont aan dat schulden, een slechte fysieke en mentale gezondheid vaak voorkomen bij gezinnen met een laag inkomen. Zij kunnen minder terugvallen op sociale netwerken en hebben onvoldoende toegang tot informatie om de meest voordelige keuze te maken bij hun aankopen. Een beperkt budget laat niet toe duurzame beslissingen op lange termijn te nemen. Gezinnen in armoede ervaren dagelijks stress. Dit heeft een negatieve impact op hun fysieke en mentale gezondheid en hun denkvermogen. Daardoor zijn referentiebudgetten een onderschatting wat gezinnen met een laag inkomen echt nodig hebben. Wanneer beleidsvoerders, maatschappelijk werkers en hulpverleners dit niet erkennen, worden menselijke behoeften niet vervuld, basisrechten geschonden en is de menselijke waardigheid zoek.

Hulpverleners die de referentiebudgetten willen gebruiken om individuele leefsituaties te beoordelen in functie van de menselijke waardigheid, maken best gebruik van de REMI-tool door CEBUD speciaal ontwikkeld voor OCMW’s of de budgetcalculator. Zo kunnen ze nagaan in welke mate de situatie van een gezin afwijkt van deze van de typegezinnen waarop de referentiebudgetten zijn gebaseerd.